Jan Toorop (1858-1928) was een van de meest veelzijdige en invloedrijke kunstenaars van zijn tijd. Hij werd geboren in Poerworedjo op Java, Indonesië, dat toen deel uitmaakte van Nederlands-Indië. Zijn afkomst en opvoeding speelden een belangrijke rol in de unieke visuele stijl die hij later zou ontwikkelen. Toorop groeide op in een tijd van grote culturele en artistieke veranderingen in Europa, wat hem de mogelijkheid gaf om diverse kunststromingen te verkennen en zich daar verder in te ontwikkelen.
Toorop verhuisde op jonge leeftijd naar Nederland, waar hij zijn artistieke opleiding begon. Hij studeerde aan de Rijksakademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam, maar zijn artistieke horizon breidde zich al snel uit toen hij naar Parijs verhuisde. In Parijs kwam hij in aanraking met het symbolisme, een beweging die hem diepgaand zou beïnvloeden. Symbolistische kunstenaars gebruikten vaak mystieke en spirituele thema’s, iets wat ook terug te zien is in Toorops latere werk. Ook raakte hij in Parijs bevriend met vooraanstaande kunstenaars zoals Vincent van Gogh, die zijn visie op kunst verder verruimden.
Na zijn tijd in Parijs woonde Toorop in Brussel, waar hij zich aansloot bij de avant-gardebeweging Les XX (Les Vingt), een groep van progressieve kunstenaars die zich richtten op vernieuwende kunst. In deze periode experimenteerde Toorop met verschillende stijlen, waaronder impressionisme en symbolisme. Toch zou zijn faam vooral komen door zijn latere bijdragen aan de Art Nouveau, een stijl die hij mede zou helpen vormgeven in Nederland.
Art Nouveau en de “Slaoliestijl”
Art Nouveau, ook bekend als Jugendstil in Duitsland, was een kunststroming die rond de eeuwwisseling opkwam in Europa. Deze stijl kenmerkte zich door organische, vloeiende lijnen en het gebruik van natuurlijke motieven zoals bloemen, planten en vrouwenfiguren. De stijl was zichtbaar in architectuur, schilderkunst, design en zelfs reclame. Toorop raakte diep betrokken bij deze beweging, en zijn werk in deze stijl werd zeer gewaardeerd vanwege de sierlijkheid en de symbolische diepgang.
Zijn meest iconische bijdrage aan de Art Nouveau was de poster die hij in 1894 ontwierp voor de Delftsche Slaolie van de Nederlandsche Oliefabriek (NOF). Deze poster wordt vaak beschouwd als het hoogtepunt van de Nederlandse variant van Art Nouveau. Het affiche toont drie gestileerde vrouwenfiguren met lange, golvende haarlokken en sierlijke, vloeiende lijnen. De afbeelding combineerde zowel symbolistische als Art Nouveau-elementen, zoals de nadruk op decoratieve vormen en de mystieke sfeer. Het ontwerp had een enorme impact op de kunstwereld en de reclame-industrie in Nederland.
Wat deze poster bijzonder maakte, was de manier waarop Toorop kunst en commercie samenbracht. De sierlijke lijnen en delicate patronen verleenden de poster een bijna spirituele kwaliteit, terwijl het tegelijkertijd effectief diende als reclame voor een alledaags product als slaolie. Dit zorgde ervoor dat het werk een breed publiek aansprak, van kunstkenners tot het grote publiek. De stijl die Toorop hanteerde in dit werk werd al snel bekend als de Slaoliestijl, een term die specifiek werd gebruikt om de Nederlandse versie van Art Nouveau te beschrijven.
Toorops jeugd in Indonesië en zijn kosmopolitische leven in Europa hadden een grote invloed op zijn kunst. Zijn werk toont invloeden van zowel het oosten als het westen, waarbij hij elementen uit verschillende culturen samenbracht in een unieke beeldtaal. Zijn lijnvoering, bijvoorbeeld, werd vaak vergeleken met de decoratieve kunst van Aziatische kalligrafie. Daarnaast liet hij zich inspireren door de symbolistische kunstenaars van zijn tijd, zoals Gustav Klimt, met wie hij esthetische raakvlakken had door het gebruik van ornamenten en symbolische motieven.
Zijn verblijf in steden zoals Brussel, Parijs, en Vlissingen maakte het mogelijk om in contact te komen met de belangrijkste artistieke stromingen van zijn tijd. In Brussel, waar hij veel van zijn meest symbolistische werken produceerde, vond hij aansluiting bij de internationale avant-garde. In Parijs werd hij beïnvloed door de impressionisten, terwijl hij in Nederland ook verbonden bleef met de meer traditionele academische stromingen.
Toorops invloed op de kunst van zijn tijd en daarna is moeilijk te overschatten. Hij was niet alleen een pionier van de Nederlandse Art Nouveau, maar speelde ook een cruciale rol in de ontwikkeling van symbolisme en andere avant-garde stromingen. Zijn werk beïnvloedde latere kunstenaars en designers, zowel in Nederland als internationaal.
